Oxytocine; alles over de werking van dit liefdeshormoon

Oxytocine tijdens zwangerschap, bevalling, geboorte en kraamtijd

Oxytocine is een van de hoofdingrediënten van je zwangerschapscocktail. In dit blog vertelt Titia over het beroemde knuffelhormoon, dat een zeer belangrijke rol speelt tijdens je zwangerschap, bevalling en kraamperiode. 

Samen met de hormonen (adrenaline, endorfine, melatonine en relaxine) zorgt het voor een gezonde zwangerschap, comfortabele geboorte, goede lactatie- en kraamperiode. De hormonen zijn onderling afhankelijk van elkaar voor een optimale werking. In dit blog lichten we oxytocine, eruit zodat je een beeld krijgt wat dit hormoon voor je doet en hoe je de aanmaak ervan kunt bevorderen.

Wat is oxytocine precies?

Oxytocine is een hormoon en neurotransmitter. Oxytocine wordt ook wel het knuffelhormoon of gelukshormoon genoemd. Het zorgt er (onder andere) voor dat je kindje geboren kan worden. Oxytocine betekent letterlijk ¨snelle geboorte¨ en wordt uitgescheiden door een klier, de hypofyse, in je hoofd onder je hersenen. 

Oxytocine werd ontdekt in 1909 door farmacoloog en fysioloog Henry Dale. Op dat moment werd het hormoon alleen nog in verband gebracht met de geboorte, het zorgt namelijk voor de samentrekkingen van de baarmoeder. Later werd ontdekt dat het ook voor de toeschietreflex zorgt bij de borstvoeding en dat het niet enkel een hormoon is maar ook een neurotransmitter (boodschapper) die een belangrijke rol speelt bij sociale en emotionele processen. 

Waar zorgt oxytocine voor?

Oxytocine geeft een gevoel van verbondenheid, intimiteit, vertrouwen en welbevinden, daarnaast vermindert het pijn, angst en stress. Het voelt als dat heerlijke, warme, zachte gevoel van verliefd zijn, als een lange warme knuffel van je favoriete persoon, als het aaien van je huisdier, als dansen op je favoriete muziek, als samen zingen of muziek maken of als het in de ogen van je baby staren en wegsmelten. Oxytocine maak je aan wanneer je je fijn, verbonden en veilig voelt. 

De functie en werking van oxytocine

Tijdens de zwangerschap

Tijdens je zwangerschap neemt het niveau van oxytocine geleidelijk aan toe. Aan het einde van je zwangerschap (vanaf week 35) ga je minder progesteron aanmaken waardoor je lichaam andere hormoonachtige stoffen (prostaglandines) juist aanmaakt. Als gevolg hiervan komt er nog meer oxytocine vrij en gaat je lichaam zich klaarmaken voor de geboorte. Het baarmoederzegel laat los en er komen weeën ofwel golvingen op gang. Oxytocine tijdens de bevalling is essentieel om te zorgen dat de weeën voldoende op gang komen.

Oxytocine tijdens de bevalling is essentieel om te zorgen dat de weeën voldoende op gang komen.

Tijdens de geboorte

Tijdens de geboorte zorgt oxytocine samen met prostaglandinen voor de weeënkracht, deze kracht heeft je lichaam nodig om je baarmoeder steeds krachtiger te laten samentrekken, wat er vervolgens voor zorgt dat je baarmoedermond verder verdunt en opent. In de laatste fase is deze weeënkracht nodig om je lichaam in staat te stellen in samenwerking met je baby, je baby geboren te laten worden. Dankzij de druk die het hoofdje van je baby uitvoert op je baarmoederhals krijgt je lichaam het signaal om het oxytocine niveau te verhogen.

Interventies kunnen de perfecte dosering van hormonen verstoren.   

Het wonderlijke is dat je lichaam precies weet hoeveel oxytocine je nodig hebt voor een optimale werking van de geboortespieren. Het is daarvoor wel van belang dat het natuurlijke baringsproces niet onnodig onderbroken wordt want dat verstoort deze perfecte dosering van hormonen.  

Stress

Een andere wonderlijke werking van oxytocine is dat het de gevoeligheid voor stress en pijn vermindert. Dat, in combinatie met de aanmaak van endorfine, dat een pijnstillende werking heeft, zorgt ervoor dat je comfortabel kan baren. Fijne ingrediënten voor een cocktail, niet waar?

Tijdens kraamtijd

Oxytocine is verantwoordelijk voor de fysieke processen zoals de samentrekking van de baarmoeder tijdens de geboorte en het toeschietreflex tijdens de borstvoeding. Na de geboorte zorgt oxytocine er ook voor dat de baarmoeder weer samentrekt om de placenta geboren te laten worden, dat de baarmoederbloedvaten zich vernauwen waardoor het bloedverlies stopt en het zorgt voor de toeschietreflex bij de borstvoeding. 

Na de geboorte zorgt oxytocine er voor dat de baarmoeder weer samentrekt.

En zeker niet onbelangrijk, speelt het hormoon ook een belangrijke rol bij de binding tussen jou en je baby vlak na de geboorte. 

Het liefdeshormoon zorgt voor de eerste binding tussen moeder en kind. Na de geboorte heb je niet alleen zelf een hoog niveau aan oxytocine in je bloed, maar ook je baby. Het is niet voor niets dat het eerste uur na de geboorte het gouden uurtje genoemd wordt. De meeste baby´s zijn direct na de geboorte heel alert, stil en zoeken oogcontact. Als je voor het eerst in de ogen van je baby kijkt en dat kleine, warme hoopje mens kijkt terug, komt de oxytocine verder los.

Het liefdeshormoon zorgt voor de eerste binding tussen moeder en kind.

Ook huid op huidcontact stimuleert het vrijkomen van het liefdeshormoon en helpt je bij de binding tussen jou en je baby. Als je je baby op je blote bovenlijf hebt, maakt dit het bovendien mogelijk dat je baby zelf instinctief op zoek gaat naar je tepel om te gaan drinken. Ook dit bevordert het vrijkomen van oxytocine. Geniet daarom zo veel en ongestoord als mogelijk van jullie eerste momenten samen!

Wat kan je doen om de aanmaak van oxytocine te bevorderen?

Het aanmaken van oxytocine kan door een zachte aanraking, huid op huid contact, een knuffel of een zoen, tepel stimulatie of een orgasme gestimuleerd worden. Er zijn nog meer dingen die een positieve werking hebben op de aanmaak van het knuffel- ofwel liefdeshormoon; het luisteren naar fijne muziek, het eten van pure chocolade, het eten van je favoriete gerecht, het aaien van een huisdier, een compliment ontvangen of geven, fijne sociale interactie of een ¨feel good¨ film kijken. Wat maakt jou blij?

Tijdens de zwangerschap

Om het knuffelhormoon vrijelijk te kunnen laten stromen is het ook van belang dat je je op je gemak voelt. Als je tijdens je zwangerschap in staat bent om regelmatig te ontspannen en stresssituaties te verminderen is dat voordelig voor de aanmaak van oxytocine. Hoe meer je lichaam gewend raakt aan regelmatige ontspanning hoe makkelijker en sneller je ook weer ontspant. 

Oxytocine is een verlegen hormoon.

Tijdens de bevalling

Jezelf kunnen ontspannen is heel belangrijk tijdens de geboorte, maar zeker ook daarna. Je zult fysiek en geestelijk sneller herstellen als je weet hoe je je kunt ontspannen en je stressmomenten of spanning kunt verminderen. Welke dingen vind jij aangenaam? Kom erachter wat er bij jou voor zorgt dat oxytocine wordt aangemaakt: is dat het luisteren naar fijne muziek? Een massage? Erotische aanrakingen door je partner? Een warm bad? Lieve woorden? Herhalen van bekrachtigende affirmaties? Als je dit gaat onderzoeken en erachter komt wat jouw oxytocine laat stromen, dan heb je goud in handen! En zal je bevalling soepel(er) verlopen.

Tijdens de kraamtijd

Als je van plan bent borstvoeding te geven is het ook handig om erbij stil te staan dat oxytocine een verlegen hormoon is. Als je je niet op je gemak voelt, wordt er minder oxytocine aangemaakt. Voor de toeschietreflex is oxytocine nodig. Borstvoeding geven in een kamer vol met kraamvisite kan daarom de aanmaak van het intieme knuffelhormoon frustreren. Ook kleine stressvolle momenten verspreid over de dag kunnen ervoor zorgen dat je minder oxytocine aanmaakt. Goed om rekening mee te houden en deze momenten zoveel mogelijk te beperken. Hou je eigen grenzen en wensen daarom goed in de gaten en bouw waar je kunt, rust- en ontspanningsmomenten in.

Synthetische oxytocine

Toedienen van kunstmatige oxytocine daarentegen verstoort de aanmaak van natuurlijke oxytocine. Hierdoor kunnen o.a. het bindingsproces en het op gang komen van de borstvoeding nadelig beïnvloed worden. Kunstmatige oxytocine wordt onder andere gebruikt als middel om in te leiden, bij te stimuleren, of om de placenta geboren te laten worden. In sommige verloskundige praktijken wordt het standaard toegediend na de geboorte, andere wachten wat langer af of dienen geen kunstmatige oxytocine toe. Vraag daarom van te voren naar de procedures en mogelijkheden bij jouw verloskundige of gynaecoloog. Lees hier meer over het toedienen van synthetische oxytocine.

Zwangerschapscursus voor oxytocine flow

In een HypnoBirthing cursus en sommige andere zwangerschapscursussen leer je meerdere manieren om zelf of samen met je geboortepartner te ontspannen en de oxytocine flow te bevorderen. Je geboortepartner leert bijvoorbeeld ook een massagetechniek die de aanmaak van oxytocine stimuleert en je komt nog meer te weten over de werking van alle verschillende hormonen. Hoe de verschillende hormonen samenwerken en hoe je die werking optimaal kunt benutten of wat je kan doen om de negatieve invloed van bijvoorbeeld adrenaline op de aanmaak van oxytocine te voorkomen. Ook leert je geboortepartner welke (actieve) rol hij of zij daarin kan spelen. Als je geen HypnoBirthing of zwangerschapscursus volgt is het zeker de moeite waard om jezelf wat verder te verdiepen in de wonderlijke werking van je hormonen op het geboorteproces en de kraamperiode. 

Dit artikel is geschreven in samenwerking met Titia Kesteloot van BorninTrust. Ze geeft hypnobirthing cursussen en hypnotherapie voor (aanstaande) ouders in Spanje (Andalusie).

Veelgestelde vragen over Oxytocine

Wat is de functie van oxytocine?

Oxytocine heeft veel verschillende functies zowel tijdens de zwangerschap, bevalling als kraamtijd. Hierboven is de functie van oxytocine uitgebreid te lezen.

Waar wordt oxytocine aangemaakt?

Oxytocine wordt aangemaakt in de hypothalamus en opgeslagen en uitgescheiden door de hypofyse. Zowel de hypothalamus als de hypofyse zijn klieren. Ze bevinden zich in je hoofd aan de onderzijde van je hersenen, eerst de hypothalamus en daaronder de hypofyse.

Wanneer komt oxytocine vrij?

Oxytocine komt vrij bij een liefdevolle aanraking, aangenaam fysiek contact, tepel stimulatie en een orgasme, maar ook bijvoorbeeld bij het kijken naar een film waar je je prettig bij voelt, fijne sociale interactie of aangename gedachten of gedachten aan fijne omstandigheden kunnen  er al voor zorgen dat er meer oxytocine vrijkomt. Oxytocine komt gemakkelijker vrij als iemand zich veilig, geborgen en op zijn of haar gemak voelt. 

Hoe kun je oxytocine opwekken? Wat verhoogt oxytocine?

Ons lichaam is zelf in staat om oxytocine aan te maken en alleen jijzelf weet waar jij je op je gemak, ontspannen en vertrouwd voelt. Oxytocine is een verlegen hormoon, daarom is het goed bij jezelf na te gaan waar en met wie jij je goed kunt ontspannen? Welke omstandigheden helpen je hierbij? Kun je de ontspanning in jezelf oproepen of heb je iets of iemand nodig om je daarbij te helpen? 

Het besef van waar en met wie jij je het meest op je gemak voelt kan je ook helpen bij het maken van een keuze  met betrekking tot waar jij wilt bevallen en wie je er graag bij wilt hebben (of juist niet).

Wat zijn de nadelen van oxytocine?

Natuurlijke oxytocine heeft geen nadelen. Synthetische oxytocine, dat in het ziekenhuis wordt gegeven om de weeën op te wekken kan wel nadelen hebben. Lees hier alles over in dit blog.

Waarom geen oxytocine na de bevalling?

De geboorte van de placenta wordt vaak ´actief’ geleid, dat wil zeggen dat er niet afgewacht wordt tot de placenta vanzelf komt, maar dat o.a. met het toedienen van synthetische oxytocine de geboorte van de placenta opgewekt wordt. Soms is dit nodig om fluxus (meer dan 1 liter bloedverlies) te voorkomen maar, vaak zetten hulpverleners het standaard in. In dat laatste geval kun je overwegen of je het de nadelen waard vindt. Mogelijke nadelen die geassocieerd worden met het toedienen van synthetische oxytocine zijn moeilijker op gang komen van de borstvoeding, moeilijkere binding met je kindje en postnatale depressie. Een causaal verband is echter moeilijk aan te tonen aangezien de omstandigheden die leidden tot het inzetten van oxytocine ook de aanleiding kunnen geven tot deze moeilijkheden. Je kunt bij jouw hulpverlener vragen wat hun beleid is en wat zij een acceptabele tijd vinden om te wachten op de geboorte van de placenta. Je zou ook eens in de bijsluiter kunnen kijken want zoals elk medicijn, heeft ook synthetische oxytocine een bijsluiter. 

Wat is oxytocine schade?

Het toedienen van synthetische oxytocine kan nadelige effecten hebben, zoals je kan lezen in dit blog. Het zorgt er namelijk voor dat de eigen natuurlijke aanmaak van het hormoon geremd wordt. Er is nog te weinig onderzoek gedaan om een causaal verband aan te tonen tussen het toedienen en de schade, maar feit is wel dat veel vrouwen vergelijkbare klachten hebben na het toedienen van de synthetische oxytocine.

Is er verschil in aanmaak van oxytocine bij mannen en vrouwen?

Het effect van oxytocine is bij vrouwen sterker dan bij mannen. Testosteron bij mannen verzwakt de werking van oxytocine, terwijl oestrogeen bij vrouwen de werking juist versterkt. Waarschijnlijk heeft dit te maken met zorg voor de kinderen, die van oorsprong door vrouwen worden gedaan. Toch laat onderzoek zien dat mannen die vaak knuffelen gezonder, minder dik en gelukkiger zijn.

Wat is effect van oxytocine voor je herstel?

De werking van oxytocine beperkt zich niet tot je brein. Het stofje bevordert namelijk ook het ontspannen van je spieren, verlaagt de bloeddruk en zorgt ervoor dat je lijf minder stresshormonen aanmaakt en dat is weer bevorderlijk voor je weerstand. Stress verzwakt je afweersysteem en vertraagt het genezingsproces. Na de enorme inspanning van de baring kan je lijf oxytocine heel goed gebruiken. Wanneer  jij je geborgen en geliefd  voelt tijdens je kraamperiode, genees je sneller.

Waarom is aanraking belangrijk voor je baby?

Wanneer een kind vanaf de geboorte veel en ontspannen wordt aangeraakt (huid op huid contact, massage, op schoot samen iets doen, dragen) is dat ondersteunend voor zijn ontwikkeling en het omgaan met voor een kind stressvolle momenten zoals een drukke omgeving, pijn en scheiding van de moeder.  Oxytocine werkt positief op hechting en verbondenheid. Kinderen die veel aangeraakt/gemasseerd worden zijn rustiger, sociaal minder agressief, en hebben minder lichamelijke klachten. Prematuur geboren baby’s komen sneller aan in gewicht als ze koesterend worden aangeraakt en huid op  huid contact ervaren.

Wat maakt oxytocine bijzonder?

Het bijzondere van oxytocine is, dat het niet zoals andere hormonen een ‘thermostaat’ heeft die afslaat als er genoeg is geproduceerd. Oxytocine stimuleert de eigen productie. Je activeert een soort ‘oxytocine-lawine’

Wat is de relatie tussen contact en oxytocine?

Zodra je positief onderling contact ervaart, maakt je hypothalamus extra oxytocine aan . Een aangename aanraking verlaagt het stresshormoon, verhoogt de pijntolerantie, kan de bloeddruk verlagen, angst en depressieve gevoelens verminderen, sociaal gedrag bevorderen en agressiviteit verlagen. Het werkt onthaastend, genezend en verbindend. Je voelt je vrediger en rustiger. Het effect houdt langer aan als de aanraking frequenter is. Zonder contact heb je minder aanraking en zonder aanraking maak je minder oxytocine aan.

Wat doet oxytocine tijdens de bevalling? 

Onder invloed van oxytocine komen de weeën op gang die de verstrijking en ontsluiting van de baarmoedermond veroorzaken, waarna de samentrekkende baarmoeder het kindje uit het lichaam drijft. Bovendien werkt oxytocine als een natuurlijke pijnstiller, het op gang komen van de  ‘oxytocine-lawine’ is hierbij erg belangrijk.

Een voorwaarde voor het optimaal benutten van de oxytocine-aanmaak is een rustige prikkelarme omgeving, een plek waar je je veilig voelt en ongegeneerd kunt overgeven aan je lichaam en vertrouwen hebt in jezelf en de mensen om je heen.

Aandacht, liefdevolle koesterende zorg tijdens de bevalling, kennis van het geboorteproces, doorleving van eerdere trauma’s en een goede emotionele begeleiding door een verloskundige, doula, partner, ervaren  kraamverzorgende of vriendin vermindert hierdoor de behoefte aan pijnstillende medicijnen en geeft ook op de  langere termijn een meer positief gevoel over de bevalling.

Wat is de relatie tussen oxytocine en borstvoeding?

Bij borstvoeding geeft oxytocine de toeschietreflex waarbij de melk van de melkklieren naar de tepel wordt gestuwd. Als de melk onder invloed van prolactine op gang is gebracht brengt het ruiken, horen, voelen, zien of zelfs denken aan je kindje al een oxytocine-reflex.

Tegelijkertijd zorgt het dat je je wat loom voelt waardoor je in staat bent rustig met je kindje te gaan zitten om  te voeden.

Goed om te weten is, dat je jezelf een oxytocine-boost kan geven door bv jezelf een hand of voetmassage te geven, een warm bad te nemen, te ontspannen in de sauna of de zon, te knuffelen/vrijen of je te laten verwennen met een massage.

Tip om te lezen: De Oxytocinefactor- Kerstin Uvnäs Moberg