De Ruggenprik; de voor- en nadelen

Wat is een ruggenprik? Wat doet het en wat zijn de mogelijke voor- en nadelen? Het lijkt een mooie oplossing, maar niet in alle gevallen is het de beste keuze. In dit artikel nodigt Constance Deelen (docent zwangerschapsyoga & hypnobirthing) je uit om een bewuste en weloverwogen keuze te maken.

Wat is een ruggenprik?

Een ruggenprik is een manier om pijn te bestrijden tijdens de baring. Met een prikje in de rug kan een deel van het lichaam tijdelijk verdoofd worden. Vanuit de rug lopen namelijk de zenuwbanen naar de verschillende lichaamsdelen.

Bij een ruggenprik wordt er met een slangetje verdovingsvloeistof ingebracht in de ruimte tussen de wervels. Het slangetje wordt aangesloten op een pompje dat de vloeistof geregeld blijft toedienen. Vanaf dat moment wordt je voortdurend gemonitord. Omdat bij een ruggenprik het risico op een te lage bloeddruk heel reëel is, krijg je een infuus met vloeistoffen om dat te voorkomen. Je wordt aangesloten op een bloeddrukmeter die elk kwartier aanslaat. Omdat je met de verdoving niet meer kunt voelen of je moet plassen, krijg je een katheter in je blaas. Je kunt niet gaan staan, want je benen worden gevoelloos en slap. Vrij bewegen en in een verticale positie met de zwaartekracht meewerken kan dus niet meer.

Heeft pijn een functie?

Halverwege 2021 kwam de ruggenprik in het nieuws waaruit bleek dat veel vrouwen (ca. 25%) tijdens de bevalling geen ruggenprik konden krijgen omdat er geen anesthesist beschikbaar was (en het vaak niet belangrijk genoeg vond om er zijn/haar bed voor uit te komen). Er werd verontwaardigd gereageerd op het feit dat de barende vrouw niet als een spoedgeval werd gezien. We beschikken tegenwoordig toch over prima technieken om die pijn te bestrijden? Waarom vrouwen dan onnodig laten lijden?

Volgens de gangbare opvattingen is het een vaststaand feit dat een kind baren pijn doet. Terwijl artsen bij andere pijnklachten naarstig op zoek gaan naar de oorzaak wordt bij een bevalling niet verder gekeken: bevallingspijn komt door het heftig samentrekken van de baarmoeder (weeën) en het oprekken van de vagina bij de geboorte. Geen speld tussen te krijgen, zou je denken, maar er zijn ook andere opvattingen.

Vanuit een andere optiek, is een bevalling een volkomen natuurlijk proces. Het vrouwenlichaam is er voor gemaakt en weet wat het moet doen om een baby geboren te laten worden. Baren hoeft geen pijn te doen. De Britse gynaecoloog Grantly Dick-Read (1890-1959) zei het zo: ‘No other bodily function is painful and childbirth should not be an exception’ (Uit: Childbirth without fear). Geen enkele lichaamsfunctie is pijnlijk en een geboorte zou daarop geen uitzondering moeten zijn. Ademhaling, spijsvertering, baren; allemaal lichamelijk processen die geen pijn doen, normaal gesproken. Als baren toch pijn doet dan is dit een teken dat er iets aan de hand is. De pijn kan dan een indicatie zijn dat je niet voldoende endorfine aanmaakt (en je dus niet ontspannen bent of je niet veilig genoeg voelt) of dat er iets anders aan de hand is. Hieronder verklaren we deze visie verder.

Baren hoeft geen pijn te doen.

Hormonen die pijn veroorzaken

Dick-Read beschreef het angst-spanning-pijn syndroom waarmee hij pijn eenvoudig kon verklaren. De geringste angsten, twijfels of zorgen veroorzaken spanning. Bij spanning maken we adrenaline aan zodat we er klaar voor zijn om te reageren als dat nodig is. De bekende fight-flight-freeze reactie. Hierdoor raken spieren verkrampt en dat doet pijn. Een verschijnsel dat iedereen in het dagelijks leven weleens heeft meegemaakt (stijve nek- of schouderspieren, hoofdpijn etc.). Voor de baarmoederspieren, die bij een bevalling keihard moeten werken, is dat niet anders. Er zijn verschillende technieken en manieren om te zorgen dat je deze hormonen, zoals adrenaline niet aanmaakt, waardoor je minder pijn ervaart. Er zijn zelfs vrouwen die geen of nauwelijks pijn ervaren tijdens het baren, denk bijvoorbeeld aan de Orgasmic Birth, maar ook door Hypnobirthing-technieken en een bepaalde staat van zijn kan pijn heel anders beleefd worden. Door ontspanning maak je dan de juiste hormonen aan die de baring bevorderen.

Knuffelhormoon

Een hormoon dat de bevalling bevordert heet oxytocine; ook wel bekend als het knuffelhormoon. Het speelt de hoofdrol bij een bevalling. We maken het bijvoorbeeld aan als we lachen, lekker eten, sporten en bij goeie seks. Kortom, als je ontspannen bent en je veilig voelt. Bij de bevalling wekt dit knuffelhormoon de weeën op en laat ze gaandeweg sterker worden om de baby geboren te laten worden. Oxytocine triggert tevens de aanmaak van endorfine –  een lichaamseigen, morfine-achtige stof – waardoor de barende vrouw in de zogenaamde bevallingsproces komt en minder of zelfs helemaal geen pijn ervaart. Verder brengt het direct na de geboorte de borstvoeding op gang; het zorgt ervoor dat de placenta geboren kan worden en dat er geen heftige nabloeding is. Oxytocine zorgt er ook voor dat moeder en baby direct smoorverliefd worden en de baby op zoek gaat naar de borst. Zo kan een stevige hechting ontstaan.

Moeder natuur heeft het dus geweldig voor elkaar. De enige bijdrage die ze van ons mensen vraagt, is volledige ontspanning zodat ze ongestoord haar (geboorte)werk kan doen. Het is nu niet zo moeilijk meer te begrijpen dat adrenaline hierbij roet in het eten kan gooien: spanning remt de oxytocineproductie.

Voordelen en nadelen van een ruggenprik

Voordelen

• Uiteraard zijn er gevallen waar de ruggenprik een goede keuze is, bijvoorbeeld na uitputting kan het levensreddend zijn. Bij preventief kiezen voor een ruggenprik is dat niet altijd de beste keuze en daarom is het goed om de voor en nadelen van te voren te onderzoeken. Als een ruggenprik uit angst wordt gekozen, kun je al raden dat dat niet bevorderlijk is voor de hormoonaanmaak en dus het baringsproces.
• Verdere voordelen kunnen zijn dat een ruggenprik relatief snel werkt en dat vrouwen minder snel misselijk worden (omdat ze de pijn niet voelen). En het grootste voordeel is uiteraard dat je dus geen pijn meer voelt, al is er geen garantie. Bij ongeveer 3% werkt de ruggenprik helemaal niet en bij 12% slechts een klein beetje. De vraag blijft echter wel, is het een voordeel dat je geen pijn voelt? Pijn heeft namelijk altijd een functie.

Nadelen

• Met een ruggenprik kies je automatisch voor een bevalling in het ziekenhuis. Als jij je daar het veiligst voelt, kan dit voor jou de beste keuze zijn. Twijfel je? Dan is het goed te weten hoe belangrijk het is dat de plek van baren idealiter een plek is waar je je veilig en op je gemak voelt. Een ziekenhuis is een klinische omgeving waarin zorgpersoneel ongevraagd in- en uit kan lopen. Het valt niet mee om je in die setting op je gemak te voelen en tot volledige ontspanning te komen. Als je niet tot ontspanning komt, is de beleving van pijn hoger waardoor ingrijpen een hoger risico is.
• Onlangs onderzoek heeft aangetoond dat een ruggenprik drie keer zo vaak leidt tot een spoedbevalling dan zonder ruggenprik.
• Door verlamming in je benen en onderrug kun je geen gebruik meer kan maken van de zwaartekracht. De zwaartekracht is tijdens het baren een belangrijke tool die je helpt de baring sneller te laten verlopen.
• De verdoving remt de natuurlijke oxytocinewerking en daarmee de sterkte van de weeën.
• Doordat de weeën in sterkte afnemen, kan het zijn dat de ontsluitingsfase (te) lang duurt waardoor de kans op een keizersnede groter wordt.
• Doordat je niet kunt opstaan en in beweging kunt blijven is er een kans dat de baby niet goed verder kan indalen. Een oplossing voor dit nadeel zou de ruggenprik light kunnen zijn, ook wel de walking epidural genoemd, die sinds 2019 beschikbaar is in Nederland. Bij deze ruggenprik is de dosis verdoving lager waardoor je het gebruik van je benen niet verliest zodat je in beweging kunt blijven. Omdat ook hierbij nog steeds verdovingsvloeistof wordt toegediend, gelden wat dat betreft bij de ruggenprik light dezelfde nadelen als bij de gebruikelijke ruggenprik. Daarbij komt dat de belofte van het gebruik van je benen niet bij alle vrouwen evengoed uitpakt. Door die onzekerheid wordt de ruggenprik light nog niet door alle ziekenhuizen aangeboden.
• Om de spildraai voor de geboorte goed te kunnen maken, heeft de baby de samentrekking van de baarmoederspieren nodig. Omdat dit door de verdoving is afgezwakt, is er een kans dat de baby niet in de juiste positie komt te liggen om geboren te worden. Een pomp- of tangverlossing en een knip of inscheuren komen dan ook vaker voor bij een ruggenprik.
• Je zult op bed liggend moeten bevallen, en dat is voor het bekken de een ongunstige houding om zich optimaal te openen.
• Door verminderde spierwerking krampen de baarmoederspieren minder goed samen en pers je minder efficiënt.
• Bij een geremde oxytocinewerking is er ook een rem op de liefdesgevoelens direct na de geboorte.
• De verminderde weeënsterkte kan het uitdrijven van de placenta bemoeilijken met een grotere kans op teveel bloedverlies en een curettage. De moeder zal in dat geval naar de operatiekamer moeten en van haar baby gescheiden worden.
• De verdovingsvloeistof passeert de placenta en gaat ook naar de baby waardoor deze na de geboorte moeite kan hebben met ademen en drinken.
• Bij een ruggenprik kan de moeder koorts ontwikkelen. Uit voorzorg moet dan antibiotica worden toegediend. Om er zeker van te zijn dat de baby hier geen nadelen van ondervindt, moet het kindje direct na de geboorte allerlei onderzoeken ondergaan (het afnemen van vloeistof uit het ruggenmerg, bijvoorbeeld, is hierbij soms nodig). Gerede kans dus dat de baby afgezonderd wordt van de moeder, opgenomen wordt op de kinderafdeling en een antibioticumkuur krijgt.
• De moeder kan aan een ruggenprik hoofdpijn overhouden die enkele dagen tot een paar weken kan aanhouden.
• De prikplaats kan gaan infecteren (met alle gevolgen van dien).
• De verdovingsvloeistof kan jeuk over het hele lijf veroorzaken.
• Hoewel zeldzaam, kan een ruggenprik bij de moeder verlamming of zelfs de dood tot gevolg hebben.
• Bij een ruggenprik moet vaak synthetische oxytocine worden bij gespoten om het gebrek aan natuurlijke aanmaak te compenseren. Over de nadelen van synthetische oxytocine hebben we een apart artikel geschreven, maar laten we het er voor nu bij houden met te zeggen dat de gevolgen van synthetische oxytocine, tot soms jaren na de bevalling, heel ingrijpend kunnen zijn.
• Een ruggenprik kan dus een domino-effect in werking zetten. De ene ingreep kan een volgende en weer een volgende ingreep noodzakelijk maken.

Natuurlijke pijnbestrijding

Een ruggenprik is dus eigenlijk niet iets waar je vluchtig een besluit over neemt omdat ‘een bevalling nou eenmaal pijn doet’ en je daar op deze manier gemakkelijk aan ontsnapt.

Gelukkig zijn er ook andere methoden om pijn te voorkomen of dragelijk te maken. Methoden die meewerken met het natuurlijke proces en dit ondersteunen, zoals hypnobirthing (ontspannen met gebruik van technieken uit de hypnose) en TENS (een apparaatje dat pijn afzwakt m.b.v. zwakke elektrische stroompjes). Lees hier meer natuurlijke methoden van pijnbestrijding.

Als toekomstige ouders bewijs je jezelf een belangrijke dienst door uit te zoeken welke mogelijkheden en methoden er zijn, en wat wel en niet bij je past. En niet te vergeten: je zult je echt goed moeten afvragen of je de risico’s en nadelen van een ruggenprik op de koop toe wilt nemen, zeker bij een probleemloze zwangerschap en als er geen reden is om klinisch te bevallen. Zo geef je jezelf, je kindje en je partner een grotere kans op een bijzondere ervaring en een fijne start.

Dit artikel is geschreven in samenwerking met Constance Deelen. Zij is docent zwangerschapsyoga & hypnobirthing.

Veelgestelde vragen over de ruggenprik

Wat zijn de bijwerkingen van een ruggenprik?

Na een ruggenprik kun je last hebben van een lage bloeddruk en misselijkheid. Ook kun je rillingen en jeuk over het hele lichaam ervaren. Je kunt extra moe zijn en last hebben van rugpijn op de plaats waar de ruggenprik is gegeven.

Verder kunnen er infecties of bloeduitstortingen ontstaan op de injectieplaats, een tijdelijk verminderde blaasfunctie ervaren of allergische reacties ten gevolge van medicijnen. Heel zeldzaam komt zenuwschade voor.

Hoe lang blijft een ruggenprik in je lichaam?

Het duurt ongeveer 1,5 tot 5 uur totdat de verdoving is uitgewerkt. Tekenen dat de verdoving aan het uitwerken is, zijn vaak tintelingen of het terugkomen van de gevoel en je kracht op de verdoofde plekken. Ook kan je pijn gaan ervaren. Het duurt wel wat langer totdat het medicijn je lichaam heeft verlaten. Drink de dagen erna extra veel water, zodat je lichaam afvalstoffen goed kan uitscheiden.

Hoe lang blijf je moe na een ruggenprik?

Een bevalling met ruggenprik is altijd een intense ervaring. Je zult dus veel extra rust moeten nemen om emotioneel en fysiek uit te rusten. Vraag om hulp in het huishouden en houd kraambezoek nog wat langer af. Zorg goed voor jezelf.

Wat zijn de risico’s van een ruggenprik?

In bovenstaand artikel kun je de voor en nadelen lezen van een ruggenprik en de daarbij horende risico’s.

Kun je verlamd raken door een ruggenprik?

Het is zeer zeldzaam, maar er is een kans dat er een zenuw geraakt wordt of je een bloeding krijgt in de wervelkolom. Hierdoor kun je verlamd raken.

Hoe snel mag je weer naar huis na bevalling met een ruggenprik?

Nadat je een ruggenprik heeft gehad, reageer je tijdelijk wat minder snel en zal je vaak nog geadviseerd worden om een dagje in het ziekenhuis blijven. Na de bevalling worden de epidurale katheter en de blaaskatheter verwijderd. Als je gevoel in je benen en bekken terug is, en je weer zelf kunt plassen mag je meestal in overleg met de gynaecoloog of verpleegkundige weer naar huis. Zorg wel dat er iemand is die je naar huis rijdt en thuis is o voorlopig bij je te zijn.

Wat is het verschil tussen een epidurale ruggenprik en een of spinale anesthesie?

Een epidurale ruggenprik wordt ingezet bij een vaginale baring en wordt alleen het bekkengebied verdoofd. Een spinale anesthesie wordt gebruikt bij een keizersnede. Hierbij wordt je vanaf je navel tot beneden verdoofd.

Wanneer mag je geen ruggenprik?

In sommige gevallen is een ruggenprik sowieso niet verantwoord. Dit is het geval bij de volgende contra-indicaties:

• Stollingsproblemen
• Infectiegevaar
• Afwijkingen aan de wervelkolom of het ruggenmerg
• Overgevoeligheid voor pijnstillers
• Neurologische stoornissen