De placenta; een wonderlijk orgaan

Wat is een placenta, hoe werkt het en wat is haar functie precies? In dit artikel legt auteur Doula Gonny het haarfijn uit.

Placenta (moederkoek)

De placenta, ook wel moederkoek genoemd, ontwikkelt zich na vier weken zwangerschap. Tot die tijd ontwikkelde het embryo zich alleen nog in een vruchtzakje. De placenta zit aan de ene kant vast aan de baarmoederwand en aan de andere kant zit binnen in de vruchtzak. De moederkant bestaat uit lobbig, paarsrood vlees en de babykant is grijzig glad waarop het prachtige patroon van de bloedvaten zichtbaar is als een levensboom.

Ontwikkeling van de placenta

De placenta nestelt zich ergens in de baarmoeder, afhankelijk van waar de innesteling plaatsvond. De plek van de placenta kan invloed hebben op de wijze van geboorte geven. Ligt een placenta achter (aan de rugkant), dan is dat prima. Dat geldt ook voor de placenta die vooraan (aan de buikkant) ligt. Het enige “nadeel” is dat je je baby waarschijnlijk minder voelt, omdat de placenta er als een buffertje tussen ligt. Als de placenta onderaan ligt, voor de uitgang van de baarmoedermond, dan kan je niet vaginaal bevallen. Dan is de andere uitgang, via de buik, de enige optie. Soms ligt de placenta voor de baarmoedermond, maar trekt die omhoog tijdens de zwangerschap, omdat de baarmoeder steeds meer oprekt. Dat wordt dan in de gaten gehouden door regelmatig te meten. En als de placenta hoog genoeg is kun je alsnog vaginaal gaan baren.

De placenta groeit mee met de baby. Eerst is hij veel groter dan het embryo. Maar na ongeveer vijf maanden is hij voltooid en rekt verder op tot aan het einde van de zwangerschap.

Functies van de placenta

De placenta is een heel essentieel orgaan, want het verzorgt de uitwisseling van voedingsstoffen en afvalstoffen tussen de baby en de moeder. Die uitwisseling vindt plaats via de navelstreng. Die bestaat uit één ader (toevoer zuurstof, water en voedingsstoffen) en twee slagaders (afvoer kooldioxide, urine en afvalstoffen) omringd door een dikke, wittige gelei.

Ook vormt de placenta een scheiding tussen de bloedsomloop van jou en je baby. Dit is nodig om als filter te fungeren en de baby te beschermen. Maar niet alles kan hij tegenhouden, zoals alcohol, sigaretten en drugs. Daarom is het belangrijk om geen alcohol te drinken of te roken tijdens je zwangerschap, want je kindje in ontwikkeling krijgt dat hoe dan ook mee. En ook als het gaat om andere schadelijke stoffen en ongezond voedsel. Veel suiker heeft bijvoorbeeld invloed op de rest van zijn leven; het vergroot de kans op diabetes en obesitas bijvoorbeeld.

De placenta heeft ook als functie om hormonen te produceren. De belangrijkste hormonen die door de placenta worden geproduceerd zijn progesteron, oestrogeen, HPL en hCG. De hormonale werking van progesteron voorkomt bijvoorbeeld dat de baarmoeder zich kan samentrekken, waardoor je baby niet te vroeg geboren wordt. Oestrogeen zorgt dat de eierstokken niet actief zijn, dat de melkproductie toeneemt en dat je baarmoeder sterker wordt en groeit. HPL zorgt ervoor dat de vaders genen niet worden afgestoten en het zwangerschapshormoon hCG stimuleert de groei van het embryo in deze fase.

Al deze hormonen zorgen voor een verfijnde balans om je zwangerschap goed te volstaan en de groei van je baby te stimuleren en te ondersteunen. Gezonde voeding kan je helpen om je hormonen in evenwicht te brengen, maar ook beweging en een gezonde mindset. Teveel stress en ongezonde voeding werkt juist tegen.

Geboorte van de placenta.

Wanneer de baby geboren is, ben je nog niet klaar. Want de placenta moet ook nog geboren worden. Ook wel de nageboorte genoemd. Dat gebeurt niet meteen en meestal zit er tussen de tien minuten en twee uur tussen. In die tijd kun je je volledig richten op de kennismaking met je kindje en, als het daar aan toe is, aan de borst leggen. Op een gegeven moment ontstaan er weer krampen/weeën. De baarmoeder krimpt samen, wat helpt om de placenta los te laten. Ook de kersverse baby helpt om de placenta geboren te laten worden. Zodra hij gaat ademen verandert namelijk het zuurstofgehalte van het bloed. Dat zet de bloedvaten van de placenta aan om dicht te gaan, zodat de placenta los komt van de baarmoederwand.

Zuigen aan de tepel (activeert het hormoon oxytocine) geeft ook een samentrekkende reactie van de baarmoeder, net als de massage van de baby’s beentjes op de buik van zijn mama. Dus geen haast hebben met de het doorknippen van de navelstreng helpt om de placenta gezond geboren te laten worden. Wanneer de placenta los ligt, kan hij geboren worden. Soms zet de verloskundige wat spanning op de navelstreng om te voelen of dat al het geval is. In uitzonderlijke gevallen komt de placenta niet vanzelf los en zal deze operatief verwijderd worden.

Lotus bevalling

Vaak wordt er een (preventieve) prik gegeven met synthetische oxytocine om de placenta (sneller) geboren te laten worden. Dit kan ook nadelen geven. Tenzij er een medische noodzaak is ontstaan (bijvoorbeeld een nabloeding of de baby heeft extra medische steun nodig), hoef je eigenlijk geen haast te hebben. Je kunt wachten tot de bloedstroom in de navelstreng is gestopt en eventueel ook wachten tot de placenta geboren is, voordat de baby wordt “afgenaveld”. Je spreekt dan van een halve Lotusgeboorte. Laat je de placenta en navelstreng aan de baby verbonden totdat de ingedroogde navelstreng afvalt na een paar dagen, dan heet dat een hele Lotus.

Tip: bekijk/bewonder na de geboorte van de placenta dit prachtige, indrukwekkende orgaan!

De placenta als voedingsbron

Na de geboorte van de placenta wordt gecontroleerd of hij compleet is en of er bijzonderheden te zien zijn. Je kunt dan meekijken en je laten informeren over wat er allemaal voor moois te zien is. En daarna? In het westen zijn we geneigd de placenta als (vies) afval te zien, dus mag hij weggegooid worden.

In andere culturen wordt de placenta anders benaderd. Gezien als het tweelingbroertje/zusje van de baby en de onmisbare voedingsbron in de afgelopen acht maanden, wordt de placenta eervol behandeld. Bijvoorbeeld begraven op een speciale plek. Dat kan bij een boom zijn, of je plant een boompje op de plek waar de placenta ligt. Ook kun je de placenta verwerken tot een tinctuur, capsuleren of een rauw stukje in een smoothie verwerken. In ons artikel: wat kun je doen met de placenta? kun je er meer over lezen.

Kortom, de placenta is een heel boeiend, nuttig en magisch orgaan. En zeer de moeite waard om er zorgvuldig en met waardering aandacht aan te besteden. Veel plezier!

Dit artikel is geschreven in samenwerking met Gonny Cappers, gecertificeerde doula sinds 2006. Ze heeft haar eigen praktijk: www.praktijkeigenwijz.nl.

Gonny vertelt over haar connectie met de placenta: “Toen ik 33 jaar geleden beviel van mijn eerste zoon, was ik al verrukt over de placenta. Wilde die uitgebreid zien, er werden foto’s van gemaakt en daarna werd de placenta begraven in de tuin. Dit herhaalde zich bij de andere drie zonen die volgden. Er liggen dus nu vier placenta’s in de tuin, hoe bijzonder is dat. De fascinatie voor dit bijzondere orgaan heb ik altijd gehouden en ik heb ook menig aanstaande ouder enthousiast gekregen om de placenta aandacht te geven. Want dat verdient het.”

Veelgestelde vragen over de placenta

Hoe lang duurt het voordat de placenta geboren wordt?

De placenta wordt soms al binnen 5 minuten na de geboorte van je kindje geboren, maar het kan ook een paar uren duren. Zelfs voor een verloskundige of vroedvrouw is dit iedere keer weer afwachten. Als het langer duurt worden ze alerter. Helder is dat jouw lichaam dit in principe zelf kan.

Wat kun je doen (en laten) om de placenta eerder geboren te laten worden?

Er zijn hormonen voor nodig om de baarmoeder te doen samentrekken en inkrimpen. Deze kunnen vrij komen door ontspanning en borstvoeding (zuigen aan de tepel). Ook het drinken van vrouwenmantelthee helpt de baarmoeder samentrekken. De bloeding van de wond in je baarmoeder zal ook afnemen door de juiste hormonen, dus zorg voor ontspanning zodat de juiste (oxytocine) hormonen kunnen stromen.

Ook een verticale houding draagt bij, bijvoorbeeld in gehurkte houding, wc of baarkruk. Ontspan, neem de tijd. Ondertussen neem je je baby bij je om te knuffelen, aaien, voor huid op huid contact, samen zijn, aan elkaar wennen, lachen en huilen.

Ongeduldig worden helpt je niet, dus geef van tevoren aan dat jij de tijd wilt nemen voor de geboorte van de placenta. Niemand mag (zacht of hard) op jouw buik drukken als jij dat niet wilt. Niemand mag aan de navelstreng trekken als jij dat niet wilt. Dit kan juist meer bloeding veroorzaken.

Wat kun je doen met de placenta?

In het artikel: wat kun je doen met de placenta? beschrijven we uitgebreid de mogelijkheden. Denk bijvoorbeeld aan de placenta verwerken tot een tinctuur, capsuleren of er een smoothie van maken. Maar ook gebruiken voor kunst, een sierraad en begraven zijn opties.